Nam-ı Diğer Kel Ali (Ali Çetinkaya)

Ali Çetinkaya 1878 yılında Afyonkarahisar’da doğmuştur. Lakabı “Kel Ali’dir.Afyonkarahisar’da Rüştiyesini bitirip Bursa Askeri İdadisi’nde eğitimine devam etti. 1896 yılında Harp Okulu’na girmiş teğmen olarak mezun olmuştur. Ardından 3. Ordu’da Bulgarlara karşı verdiği mücadelelerden ötürü 30 Mayıs 1903 yılında üstteğmen, Makedonya’da çetecilik faaliyetlerini durdurmak amacıyla İştib Avcı Taburu’nun 2. Bölüğünde Üsteğmen olarak görev yaptı. Daha sonrasında Bulgar ve Makedon çeteciler ile çarpışmış yıl 1905’e geldiğinde Yüzbaşı olmuştur.

1907 yılında sonralarda İttihat ve Terakki’nin kilit isimlerinden olan İsmail Enver,Resneli Niyazi gibi isimlerle tanışır. İttihat ve Terakki ile tanışan Ali Çetinkaya faaliyetlerini yürütmek için Kırçova’ya geçer ve kendisi İttihat ve Terakki için çalışmalarda bulunur. 31 Mart Olayı ortaya çıkınca Selanik’e gelir.Alatini Köşkü’nde götürülen II. Abdülhamid’in Muhafaza Birlik komutanı yardımcısı olarak görev almıştır. Daha sonrasında Hareket Ordusu ile Arnavut hareketine çıkmıştır. Trablusgrap’da savaş meydana gelince gönüllü olarak Trablusgrap’a geçmiştir. Burada İsmail Enver Paşa ve Mutafa Kemal Paşa ile birlikte sırt sırta bir direniş örenği göstermişlerdir. Mustafa Kemal Paşa’nın Derne’de görev verdiği isimlerden birisi olmuştur. Sonrasında Balkan Savaşı patlak verince kendisi Şark Ordusu Aydın Taburu Kumandanlığına getirilmiştir. 1913’de Binbaşılığa yükselmiş ve İstanbul’a gelmiştir. I. Dünya Savaşı’nda öncelikle Irak’da görev yapmıştır. Burada Kut’ül Amare’de İngiliz birliklerinin alınmasında rol oynadı. Oradan Kafkaslara geçmiş Ruslarla çarpışmış sonrasında Rumeli’ye geçmiş Alman ve Avusturya bilrikleriyle birlikte hareket etmiş en sonunda ise Anadolu ve çevresinde ki eşkiyalar ile mücadele etmiştir. Mondros Mütarekesi’nde kadar İstanbul’da kalan Ali Çetinkaya sonrasında Ayvalık Mıntıka Kumandanlığı’na gelmiştir. Düşman Yunan birliklerine kurşun sıkan ilk isimlerden olmuştur.

1919 senesinde memleketi Afyonkarahisar’dan mebus seçilmiştir. İstanbul’un işgali ile Malta sürgünü yiyen liste arasında yer almıştır. 1921 yılında ise Milli Mücadele’ye katılmış önceden tanığı Mustafa Kemal’in yanında yer almıştır. Halk Fırkası’nın tüzüğünün hazırlanması, sayıştay, milli savunma, bayındırlık, milli eğitim üzerinde çalışmalarda bulunmuştur.1 1925’de tartıştığı Ardahan
Milletvekili Halit Paşa’yı öldürmüş fakat soruşturma sonucu nefsi müdafaa olarak kapatılmıştır.

1925’de Ankara İstiklal Mahkemeleri Başkanlığı yaptığı dönemde İskilipli Atıf’ı astıran isim
olmuştur. Şeyh Said İsyanı’ndan sonra kurulan ve 7 Mart 1927 tarihine kadar görev yapan İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi’nin başkanlığını yaptı. Mahkemenin “Üç Ali’ler” diye bilinen üyelerinden birisiydi (diğerleri; Kılıç Ali ve Necip Ali). Mahkemenin baktığı en önemli
davalardan birisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası‘nin Şeyh Said İsyanı ile bağlantılı görülüp
kapatılmasına yol açan davadır. Bir diğer önemli dava ise Mustafa Kemal’e karşı düzenlen İzmir Suikastı ile ilgili davadır. Mahkeme bu davada Mahkeme bütün Terakkiperver mensubu
milletvekillerini ve muhalefetteki etkili İttihatçıları tutuklama kararı almış; hatta tutuklananların
delil yetersizliği nedeniyle serbest bırakılmasını isteyen Başbakan İsmet Bey’i de tutuklama
kararı almıştır.3 16 Şubat 1934 yılında Bayındırlık Bakanı olmuştur.

Ankara’da bulunan resmi dairelerin çoğu Ali Çetinkaya zamanında yapılmıştır. 1937 yılında Almanya seyahati sırasında Nazilerin lideri Adolf Hitler ile görüşen ilk Türk Bakan oldu. Hitler’in saldırgan tutumunu bildiren ilk isimlerden birisi olmuştur. 1939-1940 yılları arasında kısa süre de olsa Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Ulaştırma Bakanı olmuştur. 21 Şubat 1949 yılında hayatını kaybetmiştir.

Kaynakça
Ercan Yalçın, “Ali Çetinkaya, Askerlik Hayatım (1914-1922)”, Çağdaş Türkiye Tarihi
Araştırmaları Dergisi, XII/24, (2012/Bahar), ss.349-359. (Kitabiyat)
Mustafa Balcıoğlu, Ölümünün 48. Yılında Ali Çetinkaya, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,
Cilt 13
Üç Ali’ler, Tarih ve Aydınlanma Sitesi
Biyografi.net.tr

Yazan: Emin Alperen Turgut